علت افزایش اختلال خود زشت پنداری و روش‌های درمان آن
همه انسان‌ها به زیبایی و زیبا دیده‌شدن تمایل دارند. این احساس در تمامی انسان‌ها وجود دارد و همین موضوع سبب می‌شود تا ما با زیباترین لباس‌ها، خوش‌بوترین عطرها و درمجموع بهترین ظاهر و حالت خود در اجتماع ظاهر شویم که این اصلاً بد نیست! این تمایل زمانی دردسرساز می‌شود که فرد با حالت وسواس‌گونه‌ای ظاهر خود را بررسی کرده و بابت نقص‌هایی که ممکن است اصلاً در بدنش وجود نداشته باشند، خود را سرزنش کند. در این حالت فرد به اختلال خود زشت پنداری مبتلا شده است که در این مقاله به بررسی آن پرداخته‌ایم.
سندرم خود زشت پنداری چیست؟
خود زشت پنداری، خود زشت انگاری یا Body Dysmorphic Disorder (BDD) نوعی اختلال روانی است که در آن فرد بابت نقصی در صورت یا بدن خود که بسیار جزئی است یا وجود ندارد، با خود دچار چالش می‌شود.
این افراد بابت نواقصی که گاهی بسیار جزئی هستند و حتی دیگران متوجه آن نمی‌شوند، احساس شرم و خجالت و اضطراب دارند و حتی ممکن است به‌دلیل آن از حضور در اجتماع نیز امتناع کنند.
افراد خود زشت انگار برای اینکه از شر این احساسات ناخوشایند رها شوند، کارهای زیادی انجام می‌دهند؛ مثلاً ممکن است به‌صورت افراطی آرایش کنند، همیشه ورزش‌های سنگین انجام دهند یا به‌طور مکرر خود را به تیغ جراحی بسپارند.
با دکتر پروانه صفایی مقدم ، دکتر روانشناس ، روانشناس خوب همراه باشید.
این اختلال که عموماً خود را اوایل سال‌های نوجوانی نشان می‌دهد، در افراد مجرد و زنان بیشتر شایع است. از آنجا که فرد مبتلا به سندرم خود زشت پنداری از قضاوت‌شدن ظاهرش توسط دیگران واهمه دارد، همواره به‌دنبال راهی برای رفع ایرادهای ظاهری خودش است و برای این کار به متخصص زیبایی و جراح مراجعه می‌کند، اما برای درمان وسواس شدید خود به روان‌پزشک یا مشاور مراجعه نمی‌کند و همین امر سبب می‌شود بیماری خود زشت پنداری تاکنون به‌خوبی مطالعه نشده و اطلاعات جامعی درباره آن در دسترس نباشد.
شایع‌ترین نگرانی‌های افراد در این اختلال به عیب‌های صورت مانند بینی، موها، پستان و اعضای تناسلی مربوط است. این نگرانی در مردان عموماً خود را به شکل میل به بزرگ‌ترشدن هیکل و به دست آوردن عضلاتی بزرگ نشان می‌دهد.
علل ابتلا به اختلال BDD چیست؟
همان‌گونه که اشاره شد، آگاهی ما درباره این اختلال ناچیز است و اطلاعات جامعی در این باره در دسترس نیست، اما می‌توان با بررسی دیدگاه‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناسی دلایل بروز این سندرم را بررسی کرد.
رشد چشمگیر شبکه‌های اجتماعی و تعامل افراد از طریق بستر اینترنت علاوه بر مزایای بی‌شماری که دارد، با آسیب‌های فراوانی نیز همراه است.
همان‌گونه که از نام فضای مجازی پیداست، بیشتر اوقات و شاید بتوان گفت همیشه با زندگی حقیقی افراد در این فضاها روبه‌رو نیستیم. در این شبکه‌ها ما با اسلایسی از زندگی افراد مواجهیم و تنها قسمتی از زندگی آنان را می‌بینیم که آن‌ها دوست دارند به ما نشان بدهند.
با دکتر پروانه صفایی مقدم ، دکتر روانشناس ، روانشناس خوب همراه باشید.
این موضوع را می‌توان به همه ظواهری که در این شبکه‌ها می‌بینیم، بسط دهیم. بازیگری که گاهی عکس خود را با چندین گریم و حتی عمل‌های زیبایی متعدد در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذارد، مدلی که عکس‌های غیرواقعی از اندام خود بدون هیچ‌گونه نقصی به مخاطبان خود نشان می‌دهد و اصرار بر واقعی نشان‌دادن این اندام دارد، فعالیت سلبریتی‌ها و برندهای بزرگ پوشاک دنیا با هدف ایده‌آل‌سازی تنها یک اندام خاص و هزاران مثال دیگر همگی سبب می‌شوند این ذهنیت در مخاطب شکل بگیرد که اگر در چارچوب این استانداردها و شبیه آن‌ها نباشد، موفق نیست و احساس شکست و گاهی افسردگی می‌کند.
این فشارهای اجتماعی و مقایسه‌های پی‌درپی می‌تواند یکی از دلایل ابتلا به سندرم خود زشت انگاری باشد که در نوجوانان بیش از هر گروه دیگری آسیب‌زاست. دلیل احتمالی دیگر برای ابتلا به این سندرم، تجربه ناخوشایند این افراد در دوره کودکی است.
برخی از آن‌ها در کودکی به‌دلیل ظاهر، چهره، قد یا هیکل خود مورد تمسخر و انتقاد واقع شده‌اند که این امر سبب می‌شود این افراد از بدن خود بیزار بوده و نسبت به آن شرم داشته باشند. اختلال BDD مانند هر اختلال روانی دیگر ترکیبی از چندین مسئله متفاوت است که درنهایت به بروز این بیماری منجر می‌شود.
برای مثال احتمال بروز این اختلال در افرادی که سابقه اختلال خود زشت‌انگاری، اختلال وسواس اجباری یا افسردگی در خویشاوندان خود دارند، بیشتر است. همچنین نبود تعادل شیمیایی در مغز، ارزیابی منفی از ظاهر خود و تجربه‌های منفی خود شخص در ابتلا به این بیماری تأثیرگذارند.
علائم سندرم خود زشت انگاری یا بدشکلی بدن
افرادی که به این اختلال مبتلا هستند، مدام آن عضوی از بدن خود را که به نظرشان زشت است، با دیگران مقایسه می‌کنند؛ برای مثال اگر شخصی به رنگ پوست یا بینی خود حساس است، همیشه رنگ پوست خود و بینی‌اش را با دیگران مقایسه می‌کند یا به‌دنبال راهی است که نقص خود را بپوشاند؛ برای این منظور با انواع آرایش و گریم یا جراحی‌های متعدد به‌دنبال رفع این نقص و تأیید دیگران است.
این افراد یا همواره مقابل آینه مشغول براندازکردن خود هستند یا اینکه از آن گریزانند. از دیگر علائم این بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داشتن اختلال وسواس-اجباری، اضطراب و استرس زیاد درباره نقص حس‌شده
- کندن پوست در بیشتر موارد
- فکرکردن بیش‌ازحد به این نواقص (به‌طور میانگین ۳ تا ۸ ساعت در روز به‌طوری‌که نمی‌توانند جلوی افکار خود را بگیرند)
- اقدام به جراحی و درنهایت ناراضی‌بودن از نتیجه عمل جراحی
- به دنبال تأیید دیگران هستند، اما وقتی ظاهرشان را تحسین می‌کنند، باور نمی‌کنند.
- داشتن افکار پریشان و حتی فکرکردن به خودکشی و اقدام به آن
با دکتر پروانه صفایی مقدم ، دکتر روانشناس ، روانشناس خوب همراه باشید.
سندرم BDD چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برخلاف بیماری‌های جسمی، متأسفانه نمی‌توان بیماری‌های روحی و اختلالات روانی را از ظاهر تشخیص دارد و این بیماری درصورت حادشدن، ممکن است نمود فیزیکی هم داشته باشد.
اختلال خود زشت انگاری نیز از این قاعده مستثنا نیست. این بیماری و مزمن‌بودن آن تنها با مصاحبه بالینی توسط روان‌پزشک تشخیص داده می‌شود. هرچه زودتر این بیماری مزمن شناسایی و درمان آن آغاز شود، از پیشرفت آن جلوگیری می‌شود، اما درصورت مراجعه‌نکردن به روان‌پزشک می‌تواند زندگی فرد را مختل کند یا باعث خودکشی وی شود.
زندگی با افراد خود زشت پندار
کسی که با یک فرد خود زشت پندار زندگی می‌کند، باید این را بداند که تأیید ظاهر وی در صورتی که در مسیر درمان روان‌شناختی قرار داشته باشد، مانند یک سم برایش عمل می‌کند؛ زیرا درمانگر در ابتدای درمان از فرد می‌خواهد که به دنبال تأیید دیگران نباشد.
درمان خود زشت پنداری
برای درمان این اختلال با توجه به شدت و ضعف آن از درمان‌های روان‌شناختی، دارویی یا هم‌زمان از هردو استفاده می‌شود. اگر علائم فرد نسبتاً خفیف باشد، از درمان‌گفتاری به نام درمان‌شناختی رفتاری (CBT) استفاده می‌شود که این روش به‌تنهایی یا گروهی صورت می‌گیرد.
در این روش، با تغییر طرز تفکر و نحوه رفتار، به فرد در مدیریت علائم این سندرم کمک می‌شود. علاوه بر این درمانگر به شما کمک می‌کند تا درصورت تجربه حملات پانیک و اضطراب بتوانید با احساسات خود مقابله کنید.
اگر علائم فرد متوسط باشد، از روش‌های دارویی (CBT) یا داروی ضد افسردگی مانند سروتونین (SSRI) استفاده می‌شود. درنهایت اگر فرد به درجه شدیدی از سندرم خود زشت انگاری مبتلا باشد، از CBT و SSRI هم‌زمان استفاده می‌شود.
دوره درمان روان‌شناختی این افراد می‌تواند بین ۱۰ تا ۲۰ جلسه طول بکشد. همچنین درمان دارویی به ۶ ماه تا یک سال زمان نیاز دارد و در موارد عود بیماری مدت‌زمان فرق می‌کند.
با دکتر پروانه صفایی مقدم ، دکتر روانشناس ، روانشناس خوب همراه باشید.
عوارض خود زشت پنداری
درصورت احتمال ابتلای خود یا اطرافیانتان به این سندرم، در اولین فرصت به روان‌پزشک مراجعه کنید تا اقدامات درمانی آغاز شود. بدیهی است با بی‌اعتنایی به این بیماری مانند بیماری‌های دیگر، با پیامدهایی مواجه می‌شوید که گاهی جبران‌ناپذیر است. برخی از این پیامدها و عوارض عبارت‌اند از:
- ترس اجتماعی
- اختلال اشتها
- وسواس فکری و عملی
- مشکلات سلامتی ناشی از رفتارهایی مانند کندن پوست
- دردهای جسمی یا خطر تغییر شکل به‌دلیل انجام مکرر جراحی زیبایی
سخن پایانی
اختلال خود زشت انگاری نوعی بیماری روانی است که در دنیای امروز با تشدید فشارهای اجتماعی و رسانه‌ها به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام به آن دامن زده شده است.
این بیماری که بی سر و صدا به پیشرفت خود ادامه می‌دهد، اگر در اولین فرصت بررسی نشود، می‌تواند زندگی فرد را به‌کلی مختل کند.
این اختلال که در هر سن و جنسی از افراد می‌تواند نمود بیابد، درصورت درمان‌نشدن ممکن است بدتر شود و به اضطراب شدید، افسردگی و حتی خودکشی بینجامد. متأسفانه تاکنون هیچ روش شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از این اختلال شناخته نشده است.
همچنین بهتر است نهادهای تربیتی مانند خانواده و مدارس با تشویق نوجوانان به اصلاح طرز فکر خود پیرامون کلیشه بدن و زیبایی، نقش مؤثری در بهبود علائم آن دسته از افرادی داشته باشد که در معرض این اختلال قرار دارند.
پیشنهاد برای مطالعه:
بی اشتهایی روانی چیست؟ نویسنده صفایی مقدم دکتر روانشناس
توسط : دکتر پروانه صفایی مقدم ، دکتر روانشناس ، روانشناس خوب
منابع :
